De vitale infrastructuur vormt het fundament van de Nederlandse samenleving. Dit omvat nutsvoorzieningen zoals elektriciteit, gas, drinkwater evenals toegang tot internet, mobiele telefonie en betalingsverkeer. Het uitvallen, verstoren of manipuleren van deze diensten kan grote gevolgen hebben voor onze economie en maatschappij. Doordat vitale processen steeds meer met elkaar verweven zijn, worden de voordelen maar ook onze kwetsbaarheden groter. In extreme gevallen kan een verstoring zelfs leiden tot maatschappelijke ontwrichting en nationale veiligheidsrisico’s. Bijvoorbeeld, een grote overstroming kan stroomuitval veroorzaken, wat vervolgens leidt tot uitval van communicatie, internet en betalingsverkeer.
De rijksoverheid heeft in kaart gebracht welke processen vitaal zijn, door het verantwoordelijke ministerie (vakdepartement) te laten bepalen wat de gevolgen zijn bij verstoring of manipulatie. Deze in kaart gebrachte processen worden zowel nationaal als in Europees verband en met de NAVO-partners beoordeeld om samenhang te waarborgen.
Onze vitale infrastructuur en diensten moeten worden beschermd tegen allerlei dreigingen, van terroristische aanslagen tot natuurrampen. Daarom werken overheden, bedrijven en inlichtingen- en veiligheidsdiensten samen om deze bescherming te waarborgen. Het programma ‘Aanpak Vitaal’ van de NCTV speelt hierin een centrale rol. Binnen dit programma worden risico’s in samenhang beoordeeld en worden maatregelen genomen om deze risico’s te mitigeren. De overheid ondersteunt vitale aanbieders bij het voldoen aan (wettelijke) verplichtingen.
Er wordt momenteel gewerkt aan een (verdere) verankering van rechten en plichten in zowel het fysieke als digitale domein. Dit gebeurt door de implementatie van de CER-richtlijn (Critical Entities Resilience Directive), die gericht is op het versterken van fysieke beveiligingsdomein, en de herziene NIS2-richtlijn (Network and Information Security Directive, die zich richt op digitale beveiliging. Eind 2024 moeten deze richtlijnen zijn geïmplementeerd in nationale wetgeving. Veel vitale aanbieders zullen te maken krijgen met zorg- en meldplichten, evenals toezicht in beide domeinen. AG Connect meldt echter dat de deadline van 17 oktober 2024 voor de omzetting in nationale wetgeving niet gehaald zal worden.
Recentelijk zijn er verschillende voorbeelden van sabotageacties die de veiligheid en beschikbaarheid van vitale infrastructuur onder druk zetten:
In Nederland wordt de kwetsbaarheid van de vitale infrastructuur steeds meer onderkend. Paulus Jansen betoogt in NRC dat het elektriciteitsnetwerk van Nederland kwetsbaar is; met relatief kleine hoeveelheden explosieven kunnen hoogspanningsmasten worden opgeblazen, wat de elektriciteitsvoorzieningen kan stilleggen.
Jansen stelt voor om te zetten op meer kleinschalige en regionale netwerken: de beste en goedkoopste strategie om onze kwetsbaarheid te verkleinen is de elektriciteitsproductie en -distributie zo inrichten dat in geval van nood kan worden teruggevallen op regionaal eilandbedrijf. Dat vereist allereerst méér kleinschalige, regionale productie, dicht bij de afnemers.
Het MIVD-jaarverslag 2023 meldt dat Russische onderzoeksschepen worden ingezet voor sabotage-activiteiten. Volgens het verslag is Nederland een aantrekkelijk doelwit omdat het onder andere een belangrijk militair knooppunt is. Om deze sabotage te voorkomen en de nationale veiligheid te waarborgen, werkt het MIVD samen met overheidsdiensten, kennisinstellingen en de private sector.
De grens tussen fysieke beveiliging en IT-beveiliging (cybersecurity) vervaagt. Terwijl de IT-specialisten zich richten op cybersecurity, richten fysieke beveiligingsprofessionals zich op voorzieningen zoals hekken, cameratoezicht en toegangscontrole. Vanwege de steeds verdergaande digitalisering en onderlinge afhankelijkheid zullen deze afdelingen steeds meer naar elkaar toe moeten kruipen en samenwerken.
IT-afdelingen gaan dus een steeds grotere rol op het gebied van fysieke beveiliging, omdat het steeds meer om digitale transformatie, data en connectiviteit gaat. De opkomst van cloud-technologie en SaaS heeft geleid tot een hybride vorm (een mix van on-premise en in de cloud) van fysieke beveiligingssystemen. Het vakgebied van fysieke beveiliging maakt hier een inhaalslag op het gebied van o.a. geïntegreerde toegangscontrole, videobewaking, gezichtsherkenning, en tracking en tracing. De integratie van nieuwe technologieën zoals Artificial Intelligence (AI) en Machine Learning (ML) gaat ook een steeds grotere rol spelen. Toch blijven we kampen met een tekort aan gekwalificeerd personeel, doordat de technologie geavanceerder wordt is er namelijk ook personeel met specifieke kwaliteiten nodig. En we blijven die mensen hard nodig hebben, omdat we niet alleen kunnen leunen op de technische voorzieningen.
Het dreigingslandschap is de laatste jaren ingrijpend veranderd, met een groeiend aantal mogelijke aanvallen en natuurrampen. Het is in de huidige geopolitieke situatie belangrijker dan ooit om onze vitale infrastructuur goed te beschermen. De toenemende digitalisering maakt ons kwetsbaarder, maar biedt ook kansen door nieuwe technologieën zoals AI en ML. Integratie tussen IT- en fysieke beveiliging en nauwere samenwerking tussen experts van beide afdelingen is belangrijk voor het versterken van de weerbaarheid van onze vitale infrastructuur.