Smart Cities vraagt om samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven

Steeds meer pilots voor Smart Cities zien we voorbij komen, maar vaak resulteert dit niet in grootschalige toepassing. Hoe komt dat? En hoe zorg je wel voor de volgende stap? Het is tijd voor de overgang van pilot naar business case.

Alweer een smart city pilot?

Op allerlei gebied vinden momenteel pilots plaats die erop gericht zijn om het leven te verbeteren van de bewoners en bezoekers van een stad. Denk daarbij aan het verbeteren van de gezondheid, het toegankelijker maken van zorg, het reduceren van energieverbruik, verbeteren van de leefomgeving, versnellen van de verkeersdoorstroming, vergroten van de mogelijkheden van het openbaar vervoer, het bevorderen van de sociale beleving van de stad, enzovoort. Ondanks dat pilots goed zijn voor de beeldvorming en het draagvlak, is het vaak lastig om een pilot om te zetten tot een grootschalige toepassing. Het doen van weer een pilot kan er zelfs toe leiden dat betrokkenen afhaken, terwijl het doel is om juist het tegenovergestelde ermee te bereiken. Welke volgende stap kan worden gezet?

‘Verslimming’ is een toverwoord

Digitale technologie staat veelal aan de basis van verbeteringen. Er wordt daarom gesproken over ‘verslimming’. Hiermee wordt bedoeld dat wegen, bushokjes, informatiezuilen, watermeters, lantaarnpalen, verkeerslichten, prullenbakken, stoeptegels, e.d., intelligent worden gemaakt. Ze worden voorzien van moderne digitale technieken, waaronder sensoren en moderne mobiele infrastructuren. Het wordt pas echt slim en leuk als deze moderne technieken in staat zijn om die voorwerpen in de openbare ruimte gegevens te laten genereren en instructies te laten ontvangen met als doel dat ze die instructies dan ook gaan opvolgen. Een belangrijk element in de verslimming is het bestaan van een besturingsruimte, waarin alle gegenereerde gegevens worden samengebracht en begrijpelijk gepresenteerd en van waaruit instructies handmatig of geautomatiseerd kunnen worden gegeven.

Een slim lichtplan

Een voorbeeld hiervan is het verbeteren van het veiligheidsgevoel voor bewoners van een stad door te voorzien in een slim lichtplan. In plaats van het uitsluitend voorzien in lampen, zijn slimme lantaarnpalen in staat om een avondwandelaar te herkennen, en de aanwezigheid en wandelrichting als gegeven naar een besturingsomgeving door te zenden. Deze besturingsomgeving bundelt informatie over de weersgesteldheid aan de locatie en wandelrichting en instrueert de lantaarnpaal om de ingebouwde energiezuinige ledlamp sterker te laten schijnen. Wat je overigens wilt voorkomen is dat de stad een openbare discotheek wordt, doordat al die avondwandelaars knipperende lampen veroorzaken. Tegelijkertijd kan diezelfde wandelaar tijdens zijn wandeling worden voorzien van de nodige informatie over bijvoorbeeld de panden waar de wandeling langskomt. En dat kan uiteraard ook overdag. En niet alleen voor de bewoner van de stad, maar ook voor de toeristische bezoeker.

Ontwikkel de social case

Omdat de verantwoordelijkheid voor de openbare ruimte bij de overheid ligt, wordt ook vaak gekeken naar diezelfde overheid om te voorzien in de verslimming. Het probleem dat zich voordoet is gelegen in het ontbreken van een social case, waardoor de financierbaarheid van smart cities in het geding is. Pilots worden wel uitgevoerd, omdat deze zeer beperkt van omvang zijn. Wat echter als het gewenst is om het pilot lichtplan op stad-schaal uit te rollen? Hoe kunnen de hiermee gemoeide investeringen worden verantwoord? Het antwoord op deze klassieke ‘Wat levert het op?’-vraag is het formuleren van een social case. De baten van de smart city liggen daarbij bij de burger en de kosten worden gemaakt door bedrijven voor hun diensten te betalen. Door slimme combinaties van functionaliteit te maken, kunnen kosten worden gedekt uit opbrengsten van andere diensten. Denk je eens in dat het slimme lichtplan kan worden gefinancierd uit diensten die aan bezoekers van de stad worden geboden. Het kortstondige toeristische bezoek dat wordt verrijkt met value added mobiele diensten (bijv. bereikbaar zijn, informatie verstrekken over route en bezienswaardigheden) biedt een mogelijkheid om de social case rond te krijgen. Eigenlijk wordt de social case haalbaar gemaakt door de mogelijkheid te bieden een businesscase rond te krijgen. Hoe gaat zoiets in zijn werk?

Samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven is gewenst

Overheden en bedrijven moeten samenwerken om een slimme stad te realiseren. Bijvoorbeeld door langdurige contracten te sluiten of concessies te verstrekken/verkrijgen voor geografische gebieden. Om te voorkomen dat de innovatie op een gegeven moment stopt, is het gewenst om hier in de te sluiten contracten aandacht aan te schenken. Dat zou in het gegeven voorbeeld van het slimme lichtplan kunnen worden gerealiseerd door verlichtingsdiensten in te kopen, waarbij de huidige lantaarnpalen en lampen aan de markt worden overgedragen. Met de geselecteerde marktpartij wordt op basis van dat dienstverleningscontract een publiek-private samenwerking (PPS) vormgegeven. De regie op de verlichtingsdienst blijft aan de zijde van de overheid liggen omdat diezelfde overheid verantwoordelijkheid voor de veiligheid draagt en daarmee het publieke belang dient. Daarom zal goed gekeken moeten worden naar het eigenaarschap van de benodigde infrastructuur. De innovatie wordt ingebracht door de dienstverlener. De overheid is dan niet meer de eigenaar van het straatmeubilair, zoals lantaarnpalen en lampen, prullenbakken, banken, etc. maar wordt de eigenaar van de functionaliteit. Het interessante is dat de vorming van de smart city niet eindigt bij één functionaliteit, zoals verlichting, maar dat juist door combinaties van functionaliteiten de smart city vorm krijgt. PPS-constructies zullen daarom open en flexibel moeten zijn. PPS-constructies bevorderen zowel innovatie als kwaliteit. Een bijkomend effect door intensieve samenwerking is het beheersbaar houden of zelfs verlagen van kosten voor de overheid enerzijds en tegelijkertijd het vergroten van de winstgevendheid bij de dienstverlener anderzijds. Publieke ruimte en digitale dienstverlening kunnen op die manier bij elkaar worden gebracht en rendabel gemaakt.

Stimuleer creativiteit en blijf reëel

Het moeilijkste aan de ontwikkeling van smart cities is het voorzien in de duurzame inzet van creativiteit als de schaalgrootte van een stad wordt betrokken. Veel van de creativiteit is namelijk zichtbaar in steeds meer en vaker beschikbaar komende producten. Producten zijn voor dit nieuwe ontwikkelgebied in aan verandering onderhevig. Met het inkopen van tastbare producten en oplossingen is de ontwikkeling van smart cities daarom niet gebaat, omdat er al een nieuwe versie is voordat het gekozen product op grote schaal is ingezet, hetgeen vaak leidt tot kapitaalvernietiging aan de zijde van de overheid. De ontwikkeling van smart cities heeft momenteel de aandacht. Door samenwerkingsverbanden vorm te geven, door focus op functionaliteit te leggen en door innovatie te bevorderen op basis van zowel een social case in combinatie met een businesscase, brengen we de realisatie van een smart city dichterbij.

Blog door: Robbert Klein Obbink (Strategische Sourcing & ICT Procurement Manager) i.s.m. Koos van der Tang (ICT Consultant & Projectmanager)